Evrim KÜÇÜK
Karadeniz’de tahıl koridorunun açılması ve resesyon telaşlarının tesiriyle yılın üçüncü çeyreğinde tahıl fiyatları geri çekildi. Fiyatlar bu yıl kaydedilen tepelerden geri çekilmesine karşın Rusya-Ukrayna krizi, maliyet artışının ve kuraklığın üretimi baltalaması, ticari problemler üzere nedenlerle global hububat piyasanın gelecek yıl güçlü kalması bekleniyor. 2023’te ortalama fiyatların bu yılın altında kalabileceği lakin önümüzdeki iki yıl boyunca yüksek kalacağı öngörülüyor.
Tarım emtialarını takip S&P GSCI Tarım Endeksi yılbaşından bu yana yüzde 5.26 yükseldi. Chicago’da buğday vadelileri bu hafta itibariyle yılbaşına nazaran yüzde 6.5 yükselişle kile başına 8.10 dolar civarında. Mısır fiyatları yüzde 9.5 artışla 6.55 dolar ve soya fasulyesinin fiyatı 7.5 yükselişle 14.45 dolar civarında. Öbür tarım eserlerinde bakıldığında NYMEX’de kakao fiyatlarının sene başına nazaran yüzde 1 gerileyerek 2.500 dolar/ton, kahve fiyatlarının yüzde 27 gerileyerek pound başına 1.65 dolar ve pamuk fiyatlarının yüzde 25 gerileyerek pound başına 84 cent seviyesine indiği görülüyor.
Ortalama fiyat %5 düşebilir
Küresel ekonomik büyüme iddialarının aşağı istikametli revize edilmesi ve buğday üretimimdeki artış nedeniyle Dünya Bankası 2023’te tahıl piyasalarında ortalama fiyatın bu yılın yüzde 5 gerisinde kalacağı varsayımında bulunuyor. Banka, “Tarım fiyatlarının 2024’te istikrar kazanmadan önce 2023’te yüzde 5 düşeceği tahmin ediliyor. 2023’te öngörülen düşüş, beklenenden daha iyi bir küresel buğday mahsulünü, pirinç pazarında istikrarlı arzı ve Ukrayna’dan tahıl ihracatının yeniden başlamasının yansıması” diyor. Dünya Bankası’na nazaran buğday fiyatları önümüzdeki yıl mütevazi bir gerileme görebilir. Mısırda ise bu yılın ortalama yüzde 8 altında fiyat oluşumu yaşanabilir. Pirinç fiyatlarının da gelecek yıl, bu yıla benzeri düzeylerde kalacağı kestirim ediliyor.
Fiyatları yükseltecek faktörler
Ancak banka fiyatları üst itebilecek şu faktörleri göz arkası etmiyor:
■ Ukrayna ve Rusya: Her ikisi de değerli tahıl ihracatçıları olan Ukrayna yahut Rusya’dan yapılan ihracattaki kesintiler, Ukrayna’daki savaşın birinci kademelerinde olduğu üzere, global arzı bir sefer daha kesintiye uğratabilir.
■ Güç fiyatları: Güç fiyatlarındaki ek artışlar yahut güç kaynaklarındaki (özellikle gübrelerin temel girdileri olan doğal gaz ve kömür) kesintiler, tahıl ve yemeklik yağ fiyatları üzerinde üst istikametli baskı oluşturabilir.
■ La Nina: Olumsuz hava şartları randımanı azaltabilir; 2023, Güney Amerika ve Güney Afrika’daki kıymetli mahsullerin randımanını potansiyel olarak azaltacak halde üst üste üçüncü La Niña yılı olacak.
■ Ticaret siyasetleri: Emtia fiyatları üzerinde ticaret siyasetlerinin kıymetli bir rolü bulunuyor. Ukrayna savaşı sonrasında kimi ülkeler iç piyasalarını denetim altında tutmak hedefiyle ihracat yasakları getirdi. Örneğin 2008’de ihracat yasakları pirinç piyasasında agresif alım getirmiş ve fiyatların dörde katlanmasına neden olmuştu.
Fiyatlarda baskı unsurları
Aşağı tarafta, bilhassa Çin’de beklenenden daha zayıf büyüme, hayvan yemi olarak kullanılan mısır ve soya fasulyesi gibi bazı tarımsal ürünlerin fiyatlarını etkileyebilir.
Stok/kullanım oranı
Buğday: Dünya bankasına göre buğday üretiminde dengeli bir yıla girilecek. Arz tarafında Arjantin ve Ukrayna’daki düşüşler Avustralya, Kanada ve Rusya dahil değerli ihracatçılarda beklenenden daha yüksek mahsul ile dengelenecek. Global buğday tüketimi hayvan yemi talebinin beklenenden daha zayıf olması nedeniyle yüzde 0,5 oranında düşmesi bekleniyor. Sonuç olarak, stok/kullanım oranı kabaca 0.34’te yatay kalacak.
Mısır: Banka, bu dönem global mısır üretiminin yüzde 4 gerilemesini bekliyor. Bunun, global tedarikin yüzde 7’sini karşılayan AB ve yüzde 32’sini karşılayan ABD’de üretimin gerilemesinin bir sonucu olduğunu belirtiyor. Lakin tüketimde beklenen düşüş nedeniyle stok/kullanım oranın, fiyatların fırladığı 2020 yılındaki 0.13 düzeyinin çok üzerinde bir sayıyla 0.26 olmasını bekliyor.
